پرسش :

چگونه درآمد حاصل از فعالیت‌های هرمی «اکل مال به باطل» است؟


پاسخ :
خداوند متعال در آیه 29 و 30 سوره نساء مى ‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَتَأْکُلُوا أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِّنْکُمْ وَ لاَتَقْتُلُوا أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیماً وَ مَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ عُدْوَاناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَاراً وَ کَانَ ذَلِکَ عَلَى اللهِ یَسِیراً»؛ (اى کسانى که ایمان آورده‌ اید! اموال یکدیگر را به باطل [و از طرق نامشروع] نخورید! مگر این که تجارتى با رضایت شما انجام گیرد و خودکشى نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است و هر کس این عمل را از روى تجاوز و ستم انجام دهد، به زودى او را در آتش وارد خواهیم ساخت و این کار براى خدا آسان است).

موضوع «اکل مال به باطل و درآمدهاى نامشروع» و برخورد شدید خداوند با آن، علاوه بر آیه فوق، در آیات 188 سوره بقره، 161 سوره نساء و 34 سوره توبه نیز آمده است. بنابراین، اکل مال بالباطل طبق صریح چهار آیه از قرآن مجید حرام و از گناهان بزرگ است و انسان را به سوى جهنّم سوق مى‌‌دهد و شک نیست که درآمد حاصل از عضویّت در شرکت‌‌هاى هرمی که مبتنى بر بازاریابى شبکه‌‌اى (Network Marketing) مى‌‌باشد، مصداق روشن اکل مال به باطل و در نتیجه حرام است.


«اکل مال بالباطل» چیست؟

حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى(مدّ ظلّه العالی) در پاسخ به این سؤال فرمودند: «منظور از اکل مال به باطل این است که انسان بى‌‌آنکه فعالیّت مثبتى داشته باشد اموال بادآورده‌‌اى را تملّک کند و در گلدکوئست و مانند آن چنین مطلبى به خوبى دیده مى‌شود. افرادى که در شاخه‌‌هاى اوّل قرار مى‌‌گیرند، بى‌آنکه کار مهمّى انجام داده باشند، اموال هنگفتى را تصاحب مى‌کنند و افرادى که در شاخه‌‌هاى آخر مى‌‌باشند، مال‌‌باختگان واقعى هستند؛ درست شبیه به قمار».

براى روشن‌‌تر شدن مطلب فوق، به تحلیلى که در یکى از مجلّات معروف آمده توجّه کنید: «اگر 5,000,000 نفر جذب این بازى شده باشند، تنها به حدود 50,000 نفر سود کلانى تعلّق مى‌گیرد و حدود 1,200,000 نفر هیچ سودى دریافت نمى‌‌کنند و باقى شرکت کنندگان، یعنى 3,750,000 نفر دیگر فقط ضرر کرده‌‌اند، بى‌آنکه سکّه‌‌اى دریافت کرده باشند».(1)

همان‌‌گونه که ملاحظه مى‌‌کنید عدّه محدودى (50,000 نفر و خود شرکت) بى‌آنکه کار مهم و فعالیّت مثبتى داشته باشند، اموال هنگفتى را تصاحب مى‌کنند و افرادى که در شاخه‌‌هاى آخر هستند (حدود چهار میلیون نفر) مال باختگان واقعى هستند و این است معنى اکل مال به باطل.

یکى از نمایندگان مجلس شوراى اسلامى در تشریح فعالیّت شرکت‌‌هاى مذکور مى‌‌گوید: «در شرکت‌هایى که هر عضو باید دو عضو دیگر جذب کند، بر اساس محاسبه انجام شده به 75% این افراد هیچ چیز تعلّق نمى‌‌گیرد و به 15% اعضا، معادل نیمى از آنچه هزینه کرده‌‌اند تعلّق مى‌‌گیرد و 7% افراد، معادل حقّ عضویّت خود را دریافت داشته و فقط 3% افراد که در رأس هرم هستند سود سرشارى به دست خواهند آورد».

وى در ادامه گفت: «در شرکت‌‌هاى هرمى که هر عضو باید پنج عضو دیگر جذب کند، 96% اعضاى شبکه هیچ درآمدى نخواهند داشت و 2% افراد نصف آورده خود را مى‌گیرند و 1% آنان عین پول و کمتر از 1% هم که در رأس هرم هستند سود سرشارى مى‌‌برند»(2) و بقیّه این اموالِ هنگفت به جیب مؤسسات مذکور مى‌‌ریزد!

پی‌‌‌نوشت‌ها:
(1). سروش جوان، شماره 23، تیر 1381.
(2). نماینده مذکور آقاى حمید رضا کاتوزیان نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامى است که به هنگام تحصیل در یکى از کشورهاى اروپایى از نزدیک شاهد فعالیّت برخى از شرکت‌‌هاى کلاهبردار مورد بحث بوده و یکى از طرّاحان یک فوریّت ممنوعیّت فعالیّت شرکت‌‌هاى هرمى و شاخه‌‌اى در مجلس شوراى اسلامى است. مطلب فوق را از روزنامه خراسان، شماره 16136 به تاریخ 1385/4/5 نقل کرده‌‌ایم.

منبع: بازاریابى شبکه اى‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1385 شمسی، چاپ سوم‏، ‏ص 43.